aBCh

Dział programu

Temat

Poziom wymagań

konieczny

podstawowy

rozszerzający

dopełniający

Biologia – nauka o życiu

1. Biologia jako nauka

Uczeń:

• określa przedmiot badań biologii jako nauki

• podaje przykłady dziedzin biologii

• wymienia źródła wiedzy biologicznej

• wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze

• wymienia cechy organizmów żywych

Uczeń:

• potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy

• rozróżnia próbę kontrolną i badawczą

Uczeń:

• charakteryzuje wybrane dziedziny biologii

• posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów

Uczeń:

• objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia

• wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów

2. Komórkowa budowa organizmów

• wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia

• wymienia struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, grzyba i bakterii

• wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów

• podaje funkcje poszczególnych organelli

• posługuje się mikroskopem

• wykonuje proste preparaty mikroskopowe

• odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki komórki

• rysuje obraz widziany pod mikroskopem

• wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki

• porównuje budowę różnych komórek

• omawia budowę i funkcje organelli komórkowych

• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek

3. Systematyczny podział organizmów

• wymienia jednostki klasyfikacji biologicznej

• wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka

• podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw

• charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów

• omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej

• ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów

• uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów

II. Jedność i różnorodność organizmów

4. Sposoby odżywiania się organizmów

• określa, czym jest odżywianie

• wymienia podstawowe sposoby odżywiania się organizmów

omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi

• wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych

• wymienia substraty i produkty fotosyntezy

• wyjaśnia, na czym polega fotosynteza

• charakteryzuje różne strategie odżywiania

• wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych

• określa warunki przebiegu fotosyntezy

• ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny

• wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów

• wyjaśnia, na czym polega chemosynteza

5. Sposoby oddychania organizmów

• określa, czym jest oddychanie

• wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa

• wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie

• przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację jako procesy dostarczające energii

• omawia różne sposoby oddychania

• wymienia przykłady organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania

• rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe

• uzasadnia, że oddychanie jest procesem niezbędnym do życia

• wykazuje zależność między środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej

• porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe

• omawia znaczenie fermentacji

• zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego

6. Sposoby rozmnażania się organizmów

• określa, czym jest rozmnażanie

• wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe

• podaje przykłady płciowego i bezpłciowego rozmnażania się organizmów

• rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów

• wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe

• rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane pod mikroskopem

• omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym

• charakteryzuje rodzaje rozmnażania

• ocenia znaczenie przemiany pokoleń

• charakteryzuje typy rozwoju zarodka

• stosuje w praktyce wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego

• wykazuje związek między sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów

• ocenia znaczenie samozapłodnienia

III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe

7. Bakterie a wirusy

• wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów

• rozpoznaje i podaje nazwy form morfologicznych bakterii widocznych na preparacie mikroskopowym lub ilustracji

• podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów

• wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów

• podaje przykłady bakterii i wirusów

• określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka

• charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii

• wymienia choroby bakteryjne i wirusowe

• rysuje kształty bakterii obserwowanych pod mikroskopem

• ocenia znaczenie bakterii i wirusów

• określa warunki tworzenia się przetrwalników

• ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów

8. Protisty

• wymienia miejsca występowania protistów

• wymienia grupy organizmów należących do protistów

• omawia czynności życiowe poszczególnych grup protistów

• charakteryzuje poszczególne grupy protistów

• wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów

• porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów

• wymienia choroby wywoływane przez protisty

• rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów

9. Glony – przedstawiciele trzech królestw

• wskazuje środowisko życia glonów

• podaje przykłady organizmów należących do glonów

• wymienia wspólne cechy organizmów zaliczanych do glonów

• omawia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedstawiciele trzech królestw

• omawia wybrane czynności życiowe glonów

• analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku

• ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wyjaśnia zależność
między głębokością a występowaniem określonych grup glonów

10. Grzyby i porosty

• podaje przykłady grzybów i porostów

• opisuje budowę grzybów

• rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie mikroskopowym

• wymienia sposoby rozmnażania się grzybów

• rozpoznaje porosty wśród innych organizmów

• omawia czynności życiowe grzybów

• podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka

• rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu

• wyjaśnia, co to jest grzybica

• charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych

• omawia sposoby rozmnażania się grzybów

• analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów

• wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i rośliny

• określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu

• proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia

• rozpoznaje i podaje nazwy różnych form morfologicznych porostów

IV. Świat roślin

11. Tkanki roślinne

• wyjaśnia, czym jest tkanka

• podaje przykłady tkanek roślinnych

• wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę

• dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe

• wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek roślinnych

• opisuje funkcje wskazanych tkanek

• charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych

• wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą

• wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją

• rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych

12. Budowa i funkcje korzenia

• wymienia podstawowe funkcje korzenia

• rozpoznaje systemy korzeniowe

• rozpoznaje modyfikacje korzeni

• omawia budowę
zewnętrzną korzenia

• rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące korzeń

• analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości

• charakteryzuje przyrost na długość

• rysuje różne systemy korzeniowe

• wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę

• projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi

• charakteryzuje modyfikacje korzeni

13. Budowa i funkcje łodygi

• omawia funkcje łodygi

• podaje nazwy elementów budowy zewnętrznej łodygi

• rozpoznaje tkanki budujące łodygę

• rozróżnia rodzaje łodyg

• rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i podłużny łodygi

• analizuje związek budowy zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami

14. Liść – wytwórnia pokarmu

• wymienia funkcje liści

• rozpoznaje elementy budowy liścia

• rozpoznaje liście pojedyncze i złożone

• rozpoznaje różne modyfikacje liści

• rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki budujące liść

• rozróżnia typy ulistnienia łodygi

• rozpoznaje rodzaje unerwienia liści

• omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści

• analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia

• rysuje różne typy ulistnienia łodygi

15. Mszaki

• wymienia miejsca występowania mszaków

• podaje nazwy organów mszaków

• rozpoznaje mszaki wśród innych roślin

• omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka

• analizuje cykl rozwojowy mszaków

• rysuje mech i podpisuje jego organy

• wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi

16. Paprotniki

• wymienia miejsca występowania paprotników

• rozpoznaje organy paproci

• rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin

• wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników

• analizuje cykl rozwojowy paproci

• charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie

• rozpoznaje za pomocą atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników

17. Rośliny nagonasienne

• wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych

• rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin

• wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do warunków życia

• omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka

• analizuje cykl rozwojowy sosny

• rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych

• określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka

• dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia

18. Rośliny okrytonasienne

• wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych

• podaje nazwy elementów budowy kwiatu

• rozróżnia kwiat i kwiatostan

• rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin

• wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców

• rozróżnia owoce pojedyncze i złożone

• omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka

• omawia funkcje poszczególnych elementów budowy kwiatu

• analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych

• ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania

• charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową

• rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce

V. Świat bezkręgowców

19. Tkanki zwierzęce

• wyjaśnia, czym jest tkanka

• wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych

• określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych

• wymienia rodzaje tkanki łącznej

• podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie

• charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych

• rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy

• rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek

• opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej

• charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi

20. Gąbki i parzydełkowce

• wyjaśnia, co to są gąbki

• podaje miejsca występowania gąbek i parzydełkowców

• wymienia charakterystyczne cechy gąbek i parzydełkowców

• omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe gąbek i parzydełkowców

• wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców

• wykazuje związek budowy gąbek i parzydełkowców ze środowiskiem ich życia

• wyjaśnia sposób działania parzydełka

21. Płazińce i nicienie

• wymienia charakterystyczne cechy płazińców i nicieni

• rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie

• charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego

• omawia drogi zakażenia pasożytniczymi płazińcami i nicieniami

• wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami

• wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca

• dowodzi, że tasiemce są przystosowane do pasożytniczego trybu życia

• omawia różnice między płazińcami a nicieniami

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni

• charakteryzuje symetrię ciała płazińców

22. Pierścienice

• rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt

• wymienia charakterystyczne cechy pierścienic

• charakteryzuje układ krwionośny pierścienic

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic

• wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia

• dowodzi, że pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce i nicienie

23. Stawonogi

• rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt

• rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów

• wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów

• dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym

• projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby

­­24. Mięczaki

• rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt

• wymienia charakterystyczne cechy mięczaków

• wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów

• wymienia narządy oddechowe mięczaków

• wskazuje małże jako organizmy produkujące perły

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe mięczaków

• wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego

• porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów

• dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej

• wykazuje związek budowy mięczaków ze środowiskiem ich życia

• charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków

VI. Świat kręgowców

25. Porównanie bezkręgowców i kręgowców

• określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców

• podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców

• wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców

• podaje przykłady szkieletów bezkręgowców

• wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców

• charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców

• porównuje układ krwionośny bezkręgowców i kręgowców

• porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców

26. Ryby – kręgowce wodne

• charakteryzuje ryby

• podaje nazwy płetw ryby

• rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej

• wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie

• określa rodzaj zapłodnienia u ryb

• omawia wybrane czynności życiowe ryb

• określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb

• wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb

• rozpoznaje przedstawicieli ryb i wskazuje ich cechy

• charakteryzuje wymianę gazową u ryb

• porównuje układ krwionośny ryby i dżdżownicy

27. Płazy – zwierzęta dwuśrodowiskowe

• określa środowiska życia płazów

• charakteryzuje płazy

• wymienia stadia rozwojowe żaby

• podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych

• wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie

• wyjaśnia, na czym polega hibernacja

• omawia cykl rozwojowy żaby

• omawia wybrane czynności życiowe płazów

• charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe

• rozpoznaje przedstawicieli płazów i wskazuje ich specyficzne cechy

• wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością

• wykazuje związek budowy płazów ze środowiskami ich życia

28. Świat gadów

• określa środowisko życia gadów

• charakteryzuje gady

• podaje cztery przykłady gadów występujących w Polsce

• wymienia przystosowania gadów do życia na lądzie

• omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów

• wymienia narządy zmysłów gadów

• omawia wybrane czynności życiowe gadów

• charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych

• rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy

• analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody

• wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia

• wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów

29. Ptaki – kręgowce latające

• charakteryzuje ptaki

• wymienia ptaki różnych środowisk

• rozpoznaje rodzaje piór ptaków

• wymienia elementy budowy jaja

• wyjaśnia konieczność migracji ptaków

• wymienia przystosowania budowy ptaków do lotu

• omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady

• określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn

• określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba

• omawia wybrane czynności życiowe ptaków

• rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy

• charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja

• wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu

30. Świat ssaków

• omawia charakterystyczne cechy ssaków

• podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki

• rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt

• rozróżnia ssaki wodne i lądowe

• wymienia narządy zmysłów ssaków

• wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji

• podaje przykłady gatunków ssaków

• rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy

• wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk

• charakteryzuje funkcje skóry

• omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc

• porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych

• ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka

• projektuje doświadczenie wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry

• wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia